Η διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο όπου ξεκινά νωρίς στην παιδική ηλικία και μας ακολουθεί ως την ενήλικη ζωή.
Τα παιδιά, από την προσχολική ακόμη ηλικία, παρατηρούν τις αντιδράσεις των «σημαντικών άλλων» προσώπων προκειμένου να εσωτερικεύσουν την εικόνα του εαυτού τους. Έτσι αρχικά, οι γονείς διαδραματίζουν σχεδόν αποκλειστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτή, αφού το βλέμμα του παιδιού είναι στραμμένο σταθερά επάνω τους προκειμένου να λάβει επιβράβευση, κατανόηση, υποστήριξη, ενθάρρυνση. Όχι ψεύτικα, μα θαυμάζοντας ειλικρινά τις καθημερινές του κατακτήσεις. Όταν δεν λαμβάνει τέτοιου είδους συναισθήματα, το παιδί μπορεί να καταγράφει πως δεν είναι ικανό να τα εκμαιεύσει από τους γονείς του, ότι δεν αξίζει κι ότι δεν είναι σημαντικό. Έτσι η αυτοεκτίμηση αρχίζει να αμφισβητείται… Kατά τη σχολική ηλικία, η ομάδα των συνομηλίκων και ο δάσκαλος, μοιράζονται ουσιαστικά αυτή τη δυνατότητα με τους γονείς. Το παιδί αναζητά αποδοχή από τους γύρω του προκειμένου να λάβει ικανοποίηση. Γονείς οι οποίοι αποδέχονται τα παιδιά τους και συγχρόνως επιβάλλουν όρια και κανόνες στη συμπεριφορά τους, έχουν παιδιά με υψηλότερη αυτοεκτίμηση. Σε πολύ γενικές γραμμές, θα λέγαμε πως με αυτόν τον τρόπο το παιδί διαμορφώνει σταδιακά τα προσωπικά του συναισθήματα και την αντίληψή του για την αξία ή την απαξία του εαυτού του. Τα συναισθήματα αυτά είναι η υποκειμενική αντίληψη και δεν αφορούν απαραίτητα πραγματική ανεπάρκεια ή έλλειψη του παιδιού.
Κατά την εφηβική ηλικία, όπου ουσιαστικά αρχίζει να χτίζεται η «ταυτότητα» του ατόμου, η αυτοεκτίμηση ξαναέρχεται στο προσκήνιο προκειμένου να γίνει «εκ νέου καταγραφή». Ο έφηβος πια, αξιολογεί την μέχρι τότε πορεία του, τις αντιδράσεις των σημαντικών άλλων σε σχέση με εκείνον, αλλά και τα παραδείγματα που μέχρι τότε έχει λάβει, είτε από το οικογενειακό είτε από το κοινωνικό περιβάλλον. Η φυσιολογική αντίδραση της αναπτυξιακής φάσης αυτής είναι η αμφισβήτηση και η επιθυμία δημιουργίας του «καινούριου». Η προηγούμενη αίσθηση του εφήβου για τον εαυτό του είναι πολύ σημαντική στη φάση αυτή. Έφηβοι που έχουν καταγράψει εσωτερικά ότι τα καταφέρνουν, ότι αξίζουν κι ότι έχουν ικανότητες, μπορούν πιο ασφαλείς πια να περάσουν από αυτή τη φάση, αφού η εσωτερικευμένη εικόνα του εαυτού τους, τους επιτρέπει να κάνουν βήματα προς την ανεξαρτησία. Αντίθετα, έφηβοι που κατά την παιδική ηλικία δεν έλαβαν ενθάρρυνση, αποδοχή και επιβράβευση, δεν νιώθουν ασφαλείς να διαφοροποιηθούν και κλείνονται περισσότερο. Πώς να δημιουργήσουν το καινούριο όταν νιώθουν ότι δεν έχουν επαρκή υλικά; Πώς να ανεξαρτητοποιηθούν όταν νιώθουν ότι δεν τα καταφέρνουν; Είναι τότε που έχουν να αναμετρηθούν με το ανάστημά τους και να προσπαθήσουν να το υπερβούν, κοιτώντας οι ίδιοι πρώτα τρυφερά τον εαυτό τους. Καθόλου εύκολη διαδικασία, μα αξίζει. Η ψυχοθεραπεία στη φάση αυτή έχει θεαματικά αποτελέσματα όταν το αίτημα έρχεται από τον ίδιο τον έφηβο, καθώς του προσφέρει μια διορθωτική εμπειρία στην οποία μπορεί να βασιστεί για να χτίσει…
Στην ενήλικη ζωή τι γίνεται; Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας είναι ικανά να καθορίσουν την αυτοεκτίμηση μιας ολόκληρης ζωής; Η απάντηση είναι «ναι, αν το επιτρέψεις». Σίγουρα το ιδανικό είναι να έχουν πάει όλα καλά στις προηγούμενες φάσεις, έτσι ώστε όταν κάποιος φτάνει στην ενήλικη ζωή να είναι εφοδιασμένος με αυτοεκτίμηση και να μην υποχωρήσει στις μικρές απογοητεύσεις. Εάν δεν έχει συμβεί αυτό; Τι κάνεις; Εκατοντάδες απαντήσεις μπορώ να σκεφτώ… Απογοητεύεσαι και συνεχίζεις να νιώθεις χαμηλή αυτοεκτίμηση. Νιώθεις αδικημένος που κάποιοι άλλοι έχουν αυτοεκτίμηση ενώ εσύ όχι. Στενοχωριέσαι επειδή οι γονείς σου δεν κατάφεραν να σε ενθαρρύνουν. Τους επιτρέπεις να το κάνουν ακόμη και σήμερα επιβεβαιώνοντας τους ότι είσαι ανεπαρκής. Ψάχνεις και άλλους ανεπαρκείς ανθρώπους για να σε συμπληρώσουν…. Και άλλα πολλά. Ή φροντίζεις τόσο τρυφερά τον εαυτό σου απολαμβάνοντας την ομορφιά σου. Η ομορφιά σου εκπέμπεται συνεχώς κάνοντας και τους γύρω σου να σε κοιτούν τρυφερά. Εκτιμάς τα πολύτιμα χαρακτηριστικά σου σαν την κληρονομιά που σου δόθηκε, που όμως δε μπορεί να βασιστείς σε αυτήν για την υπόλοιπη ζωή σου. Χρειάζεται, επιβάλλεται να παράγεις και άλλα…. Παράγεις ομορφιά, παράγεις αυτοεκτίμηση, παράγεις ζωή. Δε σου χαρίζεται. Ακόμη κι αν κάποιες φορές σου δίνεται εκτίμηση, χρειάζεται φροντίδα για να την διατηρήσεις και να τη μετατρέψεις σε αυτοεκτίμηση…